Rynek gazu w nowych realiach

Prezes Izby Gospodarczej Gazownictwa, dr Robert Perkowski, otwierając obrady podkreślił wyjątkowe okoliczności geopolityczne, jakie towarzyszą kongresowi, podnosząc rangę analiz i prognoz w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i przyszłości rynku gazu w nowych realiach.

dr Robert Perkowski

Prezes Izby Gospodarczej Gazownictwa

Tegoroczny Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego ma szczególne znaczenie, bo odbywa się w niezwykle trudnym czasie. Agresja Rosji na Ukrainę przewartościowała nasze podejście do wielu zagadnień związanych z teraźniejszością, jak i z przyszłością. A słowo bezpieczeństwo odmienia się dzisiaj przez wszystkie przypadki, w każdym kontekście. Dla naszej branży podstawą bezpieczeństwa jest zróżnicowanie źródeł i kierunków dostaw surowców energetycznych. PGNiG od lat realizuje tak rozumianą dywersyfikację, za co należą się słowa podziękowania nie tylko moim poprzednikom w PGNiG, ale wszystkim osobom związanym z branżą, dla których słowo dywersyfikacja nie jest sloganem.

Pierwsza sesja kongresowa poświęcona była "Nowemu modelowi europejskich dostaw gazu". W panelu dyskusyjnym moderowanym przez Wojciecha Jakóbika, redaktora naczelnego BiznesAlert.pl wzięli udział: dr Piotr Dziadzio, Podsekretarz stanu, Główny Geolog Kraju, Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Surowcowej Państwa, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, prof. Jerzy Buzek, Parlament Europejski, prof. Władysław Mielczarski Politechnika Łódzka, prof. Konrad Świrski, Politechnika Warszawska, prof. Waldemar Kamrat, Politechnika Gdańska, dr Maria Olczak, Research Associate at the Florence School of Regulation Gas Area, Artur Zawartko, Wiceprezes Zarządu Gaz-System S.A, dr Przemysław Ligenza, Prezes NFOŚ, dr Łukasz Gajewski, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu.

fot. Izba Gospodarcza GazownictwaVIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego "Rynek gazu w nowych realiach"

Ta sesja koncentrowała się na opisaniu transformacji energetycznej, w wymiarze krajowym i europejskim, w kontekście trwającego i nabierającego coraz większego rozpędu procesu dekarbonizacji w dobie destabilizacji sytuacji na rynkach energii i związanej z tym intensyfikacji działań skierowanych na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego poszczególnych państw Unii Europejskiej, w szczególności Polski. W obecnych uwarunkowaniach priorytetem staje się bezpieczeństwo energetyczne i temu podporządkowane są scenariusze działania. Polska jest w tej dobrej sytuacji, że wcześniej niż Europa rozpoczęła proces dywersyfikacji kierunków dostaw gazu poprzez nowe, długoterminowe kontrakty, rozbudowała infrastrukturę, zbudowała interkonektory, poprzez które połączona jest z rynkiem europejskim. To stabilizuje pozycję gazu ziemnego w polskiej gospodarcze nie tylko jako "paliwo przejściowe", ale otwiera nowe możliwości w strategiach długoterminowych. A te związane są ze zmianami w kierunku OZE i gospodarki wodorowej. Nowe konteksty, w których działa europejski rynek gazu, zdecydowanie wymuszają zmiany w unijnym prawodawstwie gazowym. Jednocześnie, projektowane regulacje muszą w rozsądny sposób uwzględniać specyficzne uwarunkowania rynków gazu ziemnego w państwach członkowskich, a dostęp gazów odnawialnych i niskoemisyjnych do rynku nie powinien naruszać bezpieczeństwa funkcjonowania systemu, stabilności dostaw do odbiorców gazów, ani zwiększać dodatkowych kosztów wynikających z dostosowania nowej infrastruktury. Korekta planowania na poziomie europejskim jest niezbędna, czego  wyrazem jest przedstawiony przez Komisję Europejską plan REPowerEU czy planowane zmiany w systemie handlu emisjami. W marcu br. Rada Ministrów przyjęła skorygowane założenia do PEP2040. Zdaniem dyskutantów, kryzys zmusza nas do poszukiwania rozwiązań i rozstrzygnięć, a nie tylko rozważań   planowanych w strategii na lata. Podkreślali równocześnie, że domagają się nasilenia działań ze strony UE w kierunku sprawiedliwej transformacji nie tylko w perspektywie  długoterminowej, ale przede wszystkim w perspektywie najbliższej zimy. W wypowiedzi Premiera zostały podkreślone pilne działania realizowane na szczeblu Parlamentu Europejskiego w zakresie rewizji podejścia do proponowanych wcześniej regulacji dla sektora gazowego.

Druga sesja kongresowa poświęcona była "Stabilności i bezpieczeństwu systemu gazowego". Referat wprowadzający wygłosił  prof. Konrad Świrski, Politechnika Warszawska, a w panelu wystąpili: dr Paweł Pikus, Dyrektor Departamentu Elektroenergetyki i Gazu, MKiŚ, dr Andrzej Sikora, Prezes Zarządu. Instytut Studiów Energetycznych, Robert Więckowski, Prezes PSG, dr inż. Andrzej Ziółkowski, Prezes UDT  oraz dr Piotr Zawistowski, Prezes Zarządu TGE.

fot. Izba Gospodarcza GazownictwaVIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego "Rynek gazu w nowych realiach"

Po debacie wydaje się, że rola gazu w planowanej aktualizacji PEP2040 powinna być znacząco zmodyfikowana. Wobec konieczności eliminacji rosyjskiego gazu z rynku europejskiego nie jest możliwe w obecnej sytuacji traktowanie paliwa gazowego jako paliwa "przejściowego". Paneliści nie do końca jednak byli zgodni w przewidywaniach dotyczących prognozowanego zużycia gazu w Polsce do roku 2030. W ocenie części panelistów zużycie gazu nie będzie malało i raczej nie będzie miało tendencji wzrostowych, co nie zostało potwierdzone w wypowiedziach przedstawicieli  spółek gazowniczych , którzy stwierdzili, że zainteresowanie klientów paliwem gazowym utrzymuje się na stale wysokim poziomie i wszystkie programy rozwoju infrastruktury gazowej, a szczególnie rozbudowy sieci dystrybucyjnej są kontynuowane. Przedstawiciel MKiŚ zapewniał, że PEP2040 zostanie zmodyfikowany i dostosowany do zmieniającej się sytuacji politycznej i gospodarczej w Europie. W dyskusji podkreślono także problem zagadnień cyberbezpieczeństwa infrastruktury gazowej, szczególnie w obecnej sytuacji geopolitycznej. Prezes UDT zwrócił uwagę na obecne działania UDT i konieczność powiązania zagadnień bezpieczeństwa systemów OT wraz z kwestią wzrastającej roli certyfikatów poufności (safety i security). Moderator wskazał na wciąż otwartą kwestię jednolitych standardów cyberbezpieczeństwa i podkreślił coraz lepsze przygotowanie polskich organizacji – m.in. Gaz System – w przypadku aktualnych projektów, jak Baltic Pipe. Dyskusja dotyczyła również wykorzystania środków ETS – przekazania ich bezpośrednio do energetyki – co w zasadzie postulowali wszyscy paneliści. Przedstawiciel MKiŚ wskazywał, że finansowanych jest wiele projektów i programów, aczkolwiek moderator wskazywał, że w żadnym wypadku nie dotyczy to całości funduszy ETS wpłacanych przez energetykę do budżetu (a wiec pokrywanych przez klientów), a nawet częściowe rozwiązania, jak Fundusz Transformacji Energetyki, wciąż są na etapie przygotowania legislacji. W dalszej części paneliści podkreśli kluczowe problemy związane z europejskim rynkiem gazu, m.in. niebezpieczeństwo braku pokrycia pełnego zapotrzebowania w okresie zimowym i ekstremalnie wysokich cen. Problemy te wciąż nie są rozwiązane w pełni za pomocą zintegrowanej europejskiej polityki gazowej.

Trzecia sesja kongresowa poświęcona była "Budowa gospodarki wodorowej w kontekście rozwoju przemysłu gazowniczego". Wprowadzenia do dyskusji dokonał dr hab. Grzegorz Tchorek z Uniwersytetu Warszawskiego. W panelu udział wzięli:Szymon Byliński, Dyrektor Departamnetu Elektromobilności i Gospodarki Wodorowej w MKiŚ, dr Arkadiusz Sekściński, Wiceprezes Prezes Zarządu PGNiG, prof. Choong-Gon Lee, Hanbat National University, Korea Płd., dr Marcin Błesznowski, Instytut Energetyki, prof. Jacek Dach, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, prof. Maciej Chaczykowski, Politechnika Warszawska, prof. Jerzy Kaleta, Politechnika Wrocławska oraz Jacek Pogoda, ORSG.

fot. Izba Gospodarcza GazownictwaVIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego "Rynek gazu w nowych realiach"

W tej sesji zwracano uwagę, że poruszamy się na gruncie technologii, rozwiązań, systemów, które są dopiero tworzone, których gotowość technologiczna nie jest jeszcze pełna. Jak się spojrzy na dojrzalsze rynki, jesteśmy na bardzo wczesnym etapie, ale będziemy korzystać z tego, że ta technologia jest doskonalona, usprawniana. Współpraca międzynarodowa  jest konieczna do stworzenia przejrzystego rynku wodoru ze spójnymi standardami i normami. Strategie wdrażania gospodarki wodorowej nie powinny być realizowane w odosobnieniu. Nowy pakiet gazowy wymusi na nas udział w tym procesie, w kolejnych odsłonach biogaz, biometan, bioLNG a na końcu wodór, taka będzie zapewne sekwencja zdarzeń. Musimy być przygotowani, bo pakiet gazowy nakazuje, że od 2024 r. system przesyłowy będzie musiał przyjąć do 5% gazów zdekarbonizowanych. Dobrze się stało, że powstała Polska Strategia Wodorowa, bo określa konkretne cele gospodarki wodorowej, a co ważniejsze – dostarcza wiedzy, kształtuje świadomość. To przyspieszy proces powstawania nowych regulacji. W dyskusji pojawił się wątek, który postawił kwestię od lat poruszaną w debatach na temat  polskiej innowacyjności. Problem opisywano z podkreśleniem na wskazanie ułomności w strategicznym podejściu do przyszłości zaznaczając brak realnych działań na podstawie opracowanych strategii . Od lat doświadczamy tego zjawiska – nie budujemy rozwiązań systemowych, a jednostkowe, które w dobie rozpędu technologicznego okazują się często niewystarczające, tymczasowe. W kontekście projektów europejskich mamy jeszcze problem polegający na niezwykle niskim poziomie umiędzynarodowienia relacji i działań przez krajowy świat nauki i biznesu. Duże programy europejskie – a o takich mówimy w przypadku gospodarki wodorowej – mogą być realizowane na podstawie konkursów, z udziałem międzynarodowych konsorcjantów. Moderator podkreślając rangę tematu  uznał, że powinien to być temat na osobną konferencję.

Czwarta sesja kongresowa poświęcona była "Rozwiązaniom systemowym dla dostaw gazu". Wprowadzenia do dyskusji dokonał prof. Andrzej Osiadacz, Politechnika Warszawska.  W panelu wystąpili: Artur Cieślik, Wiceprezes Zarządu PGNiG SA, Jakub Kowalski, Członek Zarządu ds. operacyjnych PSG Sp. z o.o., Adam Wawrzynowicz, Wawrzynowicz i Wspólnicy spółka komandytowa, prof. Jerzy Stopa, AGH, prof. Władysław Mielczarski, Politechnika Łódzka, Henryk Mucha, Prezes Zarządu PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o., Bogusław Regulski, Wiceprezes Izba Gospodarcza Ciepłownictwo Polskie, Andrzej Rubczyński, Dyrektor ds. Strategii Ciepłownictwa, Forum Energii.

fot. Izba Gospodarcza GazownictwaVIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego "Rynek gazu w nowych realiach"

W tej sesji zarówno prezentacje jak i dyskusja koncentrowały się na opisaniu perspektyw gazu ziemnego jako paliwa transformacyjnego w kontekście taksonomii UE. Z wypowiedzi przedstawicieli spółek dystrybucyjnych wynika, że rośnie zainteresowanie właścicieli instalacji wielkoskalowych i kogeneracyjnych w sektorze ciepłownictwa , przy jednoczesnym spadku zainteresowania wśród klientów indywidualnych, co jednak nie będzie miało wpływu na spadek wolumenu transportowanego paliwa. Z pięćdziesięciu kilku tysięcy wniosków rok wcześniej, w pierwszej połowie tego roku jest nieco ponad dwadzieścia tysięcy. Drugi obszar zmian to rosnące zapotrzebowanie  paliwa gazowego w połączeniu z gazami odnawialnymi, przede wszystkim z biometanem.

Na tym etapie wodór to kwestia przyszłości. System gazowniczy jest  przygotowany, do transportu gazów zdekarbonizowanych. Ze względu na możliwość uzyskania finansowania zewnętrznego nowobudowane sieci gazowe będą przygotowane na transport gazów zdekarbonizowanych z domieszką wodoru. Także przedstawiciele ciepłownictwa uznają, że gaz ziemny nie będzie paliwem wiodącym, ale raczej pewne jest, że zmieszany z gazami odnawialnymi będzie paliwem podstawowym. W sektorze zidentyfikowano blisko 800 instalacji, które mogą dokonać konwersji z paliw stałych (w tym węgla) na gaz ziemny. Rynek zwraca jednak uwagę, że kierunki zmian postulowane przez KE wymagać będą kosztownych inwestycji. Budowa infrastruktury dla gazów odnawialnych, w tym także dostosowanie istniejącej infrastruktury gazowej do domieszkowania do niej wodoru, jest poważnym wyzwaniem inwestycyjnym dla operatorów gazowych. Żeby sprostać takim wyzwaniom konieczne będzie przedefiniowanie podejścia regulacyjnego do postępowań taryfowych i uzgodnień planów rozwoju, oraz wzmożone wysiłki pozwalające na pozyskanie dofinansowania ze źródeł zewnętrznych.

Piąta sesja kongresowa poświęcona była tematowi: "Technologie CCS/CCUS i ograniczenie emisji metanu". Wprowadzenia do dyskusji  dokonał prof. Stanisław Nagy, AGH. W panelu udział wzięli: Agnieszka Chylińska-Macios, Naczelnik Wydziału Koncesji I, MKiŚ, Krzysztof Bolesta, Kierownik ds. CCUS w Dyrekcji Generalnej ds. Energii Komisji Europejskiej, dr Jacek Jaworski, Dyrektor INiG-PIB, dr Adam Wójcicki, PIG, Renato Winkler, Senior Director of Business Development for Picarro, dr Tomasz Włodek, AGH, Krzysztof Potera, Dyrektor PGNiG OGIE, Artur Badylak, Dyrektor, JSW SA oraz dr Janusz Jureczka, Dyrektor PIG, dr Krzysztof Polański, AGH.

fot. Izba Gospodarcza GazownictwaVIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego "Rynek gazu w nowych realiach"

W tym panelu analizowano światowe i polskie działania w zakresie CCS/CCUS jako konieczne w procesach dekarbonizacyjnych. Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla będzie miało zasadnicze znaczenie dla Europy dla osiągnięcia neutralności klimatycznej. Europa, zamierza zostać pierwszym na świecie kontynentem neutralnym dla klimatu do 2050 r.  CCS/CCUS powraca w kręgach politycznych EU z trzech powodów: jako sposób na dekarbonizację przemysłu ciężkiego; jako zapoczątkowanie gospodarki opartej na czystym wodorze oraz jako środek umożliwiający osiągnięcie zerowej emisji netto CO₂ w roku 2050. W związku z brakiem w Polsce energetyki jądrowej, istotnie poprawiającej bilans emisji CO₂ w procesach produkcji energii elektrycznej, należy rozważyć  implementację procesów CCS/CCUS w nawiązaniu do celów polityki klimatycznej szczególnie po roku 2030. Jednym z możliwych rozwiązań przedłużających możliwość długotrwałego korzystania z paliw kopalnych takich jak węgiel kamienny, brunatny czy gaz ziemny jest wdrożenie technologii eliminujących CO₂ w emitowanych spalinach i uniknięcia części opłat związanych z systemem ETS. Obserwujemy aktywne działania rządu do zmiany Prawa Geologicznego i Górniczego, a także zmiany Prawa Energetycznego (dla umożliwienia budowy systemu transportu rurociągowego CO₂). Równolegle obserwujemy działania polegające na aktualizacji wcześniejszych prac badawczych, przerwanych po roku 2013 i przeprowadzenie nowej analizy możliwość magazynowania CO₂ strukturach. Akademia Górniczo-Hutnicza realizuje szereg projektów badawczych związanych z procesami CCS/CCUS m.in. ze wsparciem funduszy norweskich i funduszy krajowych (NCBiR). W szczególności wymienić należy projekt badawczy AGASTOR (Advanced Gas and Carbon Dioxide Storage in Aquifer ), realizowany przez AGH oraz Uniwersytet Stavanger, którego celem jest magazynowanie gazu ziemnego i dwutlenku węgla w akiferze. Projekt zakłada możliwość wykorzystania CO₂ w części poduszki magazynowej w ramach budowy podziemnego magazynu gazu w strukturach aquiferowych. Założeniem projektu jest analiza możliwości budowy takiego magazynu gazu w bezpośrednim sąsiedztwie terminala LNG, rurociągu "Balic Pipe" oraz elektrowni "Dolna Odra" w której planuje się wykorzystanie gazu ziemnego do celów energetycznych. Należy jednak mieć na uwadze, że w perspektywie 2050 r. paliwa kopalne nadal będą podstawą gospodarki światowej i nie jest możliwe przeprowadzenie transformacji energetycznej polegającej na tym, że ludzkość będzie wykorzystywać tylko źródła odnawialne. Tempo i zakres zmian technologicznych w gazownictwie wymuszone zostanie wspólną polityką klimatyczną wspomaganą głównie opłatą emisyjną CO₂. Kolejną kwestią w dyskusji było rozporządzenie w sprawie redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym, które wymuszą na przedsiębiorstwach energetycznych podejmowanie kosztownych działań w zakresie pomiarów wielkości emisji metanu, w tym również emisji metanu z kopalń zamkniętych i zlikwidowanych.

Szósta sesja kongresowa  poświęcona była tematowi: "Otoczenie biznesowego gazownictwa". Wprowadzenia do dyskusji dokonał prof. Waldemar Kamrat, Politechnika Gdańska, a udział wzięli: prof. Małgorzata Kwestarz, Politechnika Warszawska, Adam Wawrzynowicz, Wawrzynowicz i Wspólnicy spółka komandytowa,
prof. Przemysław Drapała, Kancelaria JDP Drapała & Partners Sp. j., Rafał Bałdys, Związek Pracodawców Branży Usług Inżynierskich, dr Jacek Magiera, Politechnika Krakowska, prof. Cezary Orłowski, Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku oraz Marcin Tadeusiak, Prezes JT SA.

fot. Izba Gospodarcza GazownictwaVIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego "Rynek gazu w nowych realiach"

W tej debacie kongresowej zwracano uwagę na uwarunkowania zewnętrzne funkcjonowania sektora gazowniczego. Nie tylko regulacyjne, ale także biznesowe, wynikające ze zmian w tych segmentach rynku, dla których gazownictwo jest ważnym partnerem, jak ciepłownictwo, które stawia na kogenerację gazową. Zielona gospodarka będzie bardzo modernizować systemy ciepłownicze w kierunku dostosowania istniejących urządzeń gazowych do spalania mieszaniny gazów pochodzących z OZE, a jest to sektor o szerokiej skali odbiorców w zakresie mocy i przewidywalnym profilu zużycia. Nowoczesne techniki zarządzania stosowane w cieple systemowym redukują ryzyka w eksploatacji systemów wielkoskalowych ale i indywidualnych. Zwracano jednak uwagę także na zagrożenia dla sektora gazowniczego wynikające z sytuacji rynkowej, inflacji i zawirowań na rynku pracy. Wyraźnie wskazywano na wpływ wzrostu cen materiałów i kosztów na realizację kontraktów na budowę i modernizację infrastruktury gazowej. Zwracano też uwagę na odpływ zagranicznych pracowników z rynku infrastruktury w Polsce i przerwane łańcuchy dostaw.

fot. Izba Gospodarcza GazownictwaVIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego "Rynek gazu w nowych realiach"

Ważnym tematem debaty była cyfryzacja branży energetycznej. Wprowadzany model dojrzałości transformacji cyfrowej IGG-C ułatwia wdrażanie dobrych praktyk, standaryzację i integrację systemów. Audyty technologiczne i urządzenia Internetu Rzeczy stają się coraz bardziej widoczne w przemyśle gazowniczym. Projektowane zmiany otoczenia regulacyjnego gazownictwa na poziomie unijnym i krajowym to kolejny obszar, który coraz bardziej wpływać będzie na funkcjonowanie sektora. Dobrze, że administracja rządowa wykazuje znaczącą aktywność w pracach legislacyjnych, konsultowanych z beneficjentami zmian. Samorząd gospodarczy sektora gazowniczego poprzez IGG wypracował propozycje, dokumentem pt. "Kodeks Dobrych Praktyk" w realizacji inwestycji ujmując reguły relacji pomiędzy Inwestorami a Wykonawcami.

VIII Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego, po wysłuchaniu dyskusji panelowych oraz zgłoszonych podczas obrad wniosków i postulatów, tradycyjnie zakończył się przyjęciem Uchwały, dedykowanej administracji państwowej i branży.